Prinsjesdag 2020 of Never Waste a Good Crisis

‘Nee Wim, die korte broek kan echt niet.’
‘Maar ’t is nu al hartstikke warm en daarna wil ik naar het strand!’
Ik zag ­ze voor me, onze koning en koningin in de ochtend van Prinsjesdag 2020. Nog even oefenen op de Troonrede. Vanwege coronamaatregelen ditmaal niet in de Ridderzaal op het Binnenhof maar in de Grote Kerk waar sinds decennia vooral beschaafde beurzen, feesten en culturele evenementen plaatsvinden. Zo was ik op 4 mei 2019 – Dodenherdenking – bij een indrukwekkende uitvoering van The Armed Man van componist Carl Jenkins. In welke rubriek valt de Troonrede eigenlijk?

Internationale Dag van de Democratie

Aardige samenloop; dit jaar viel Prinsjesdag 2020 op 15 september, volgens Wikipedia in 2007 door de Verenigde Naties uitgeroepen tot internationale Dag van de Democratie.
Pas in 2007?
Misschien zie je daaraan af dat die bestuursvorm niet overal door machthebbers als vanzelfsprekend, nastrevenswaardig wordt ervaren – democratie ondermijnt immers absolute macht. Want niet mis, die vertaalde passage van https://www.un.org/en/observances/democracy-day:
‘De waarden vrijheid, eerbiediging van de mensenrechten en het beginsel van periodieke en echte verkiezingen door middel van algemeen kiesrecht zijn essentiële elementen van democratie. Op haar beurt biedt democratie de natuurlijke omgeving voor de bescherming en effectieve verwezenlijking van mensenrechten. Deze waarden zijn belichaamd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en verder ontwikkeld in het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, dat een groot aantal politieke rechten en burgerlijke vrijheden verankert die aan betekenisvolle democratieën ten grondslag liggen.’

Dynamisch evenwicht?

De Nederlandse klassieke en sociale grondrechten staan verankerd in onze Grondwet. Ook hier werden ze – alweer een tijdje terug – bevochten op andersdenkende machthebbers. Voorwerp van ‘zorg der overheid’ zijn onder meer arbeid en werkgelegenheid, welvaart en sociale zekerheid, milieu en bewoonbaarheid, volksgezondheid en woongelegenheid, maatschappelijke en culturele ontplooiing, het onderwijs; vervat in de artikelen 19 tot en met 23. Om allerlei redenen hoor ik niet bij de mensen die vinden dat de overheid dat dus maar allemaal moet regelen. Gaat ook niet lukken, trouwens. Eén van de drijfveren voor mijn werk.
Maar een meer constructieve politieke benadering dat die van de laatste decennia lijkt geboden – al is het maar in welbegrepen eigenbelang politici. Zaken als brede werkgelegenheid, bestaanszekerheid, duurzaamheid, betaalbaar wonen zijn in mijn optiek bouwstenen van een dynamisch-stabiele samenleving die klappen kan opvangen. Corona is niet de eerste, vast ook niet de laatste klap.

­We doen het samen

Afgelopen zomer heb ik een huis geschilderd, nou ja – deels. Veel met hond en medemensen gewandeld, romans gelezen van Mo Yan en andere grote schrijvers. Maar ook las ik (eindelijk) ‘Tegen verkiezingen’ van David van Reybrouck en ‘Groter denken, kleiner doen’, het hartstochtelijk pleidooi van de ook al oprecht bezorgde bestuursveteraan Herman Tjeenk Willink. De een met de focus op 21e eeuwse democratie, de ander op onze democratische rechtsstaat. En ‘De meeste mensen deugen’ las ik, van Rutger Bregman. Inspirerende lectuur, vooral in samenhang. Begin september volgde ik nogal wat webinars in het kader van het We Doen Het Samen!-festival, georganiseerd door bedrijven, fondsen, belangenorganisaties die ‘geloven in actieve bewoners en dit graag willen stimuleren door de levensvatbaarheid van hun initiatieven in heel Nederland te vergroten’. Het drukbezochte festival vond de afgelopen jaren in het centraal gelegen Amersfoort plaats maar nu online, ook weer vanwege corona. Knappe prestatie en leerzaam, ook door alle uitwisseling op zeer uiteenlopende gebieden. Kijktip; flink wat sessies staan inmiddels online op https://www.wedoenhetsamen.nu/terugkijken-workshops/ en d.d. 15 september 2020 staat erbij ‘Er volgen nog meer video’s, dus hou deze pagina in de gaten!’.

‘Never waste a good crisis’

Het was weer een mooi festival – en toch maar een klein deel van de puzzel die we met elkaar moeten leggen. Dat is na de systeemcrisis in 2008 niet gebeurd, integendeel. Hebben we daar wat van geleerd? Het antwoord is ja en nee. Ja; toen de eerste maatregelen werden afgekondigd om corona te bezweren, op donderdagavond 12 maart – die datum vergeet ik niet snel – bleken al er steunpakketten ter waarde van miljarden euro’s klaar te liggen. In grote lijnen waren al bergen voorbereidend werk verzet. Dat was het moment dat ik me realiseerde dat ons dus een serieus zware tijd stond te wachten; de regering wilde blijkbaar een al te grote ravage voorkomen. Zelfs verstokte neoliberalen kozen voor anticyclische begrotingspolitiek, dat moet voor hen toch voelen als vloeken in de kerk.
En het antwoord is ook nee, niks geleerd van 2008. Ook ditmaal borrelen onderliggende, wezenlijke vragen op in de samenleving maar die lijken niet te worden opgepakt. De politieke visie eindigt bij onze landsgrenzen, angst voor populisme en de volgende verkiezingen.
Tsja. Niet om vervelend te doen maar de tijd dringt, de wereld is groter dan ons land. ‘Never waste a good crisis’.
Maar die Troonrede hè; dat is een regeringsverklaring. Onze welwillende koning had dus ook ditmaal veel te zeggen en weinig te vertellen. Wie goed luisterde hoorde het duideiijk: ‘Leden van de Staten-Generaal, we kunnen kort zijn vandaag – nou, dat was het en bedankt voor uw komst. Ik ga naar het strand.’